Η Ορτυγία είναι ένα μικρό νησί μπροστά ακριβώς από τις σύγχρονες Συρακούσες. Αποτελεί το ιστορικό κέντρο της πόλης, τις αρχαίες Συρακούσες δηλαδή, και χτίστηκε από τους Κορίνθιους το 735 π.Χ. Ονομάζεται από τους ντόπιους και Παλαιά Πόλη. Συνδέεται με τις Συρακούσες με τη γέφυρα Ουμπερτίνο η οποία βρίσκεται ανάμεσα στο Παλαιό και στο Νέο Λιμάνι τους.
Φυσικά στην Ορτυγία υπάρχουν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, οι ναοί της Αθηνάς, του Δία και του Απόλλωνα, ο Καθεδρικός των Συρακουσών και το σημαντικό Μουσείο Μεσαιωνικής Τέχνης που στεγάζεται σε ένα παλάτι του 13ου αιώνα. Στις σύγχρονες ατραξιόν του νησιού συγκαταλέγεται η τοπική αγορά στους πάγκους, όπου μπορεί κανείς να δοκιμάσει τοπικές θαλασσινές νοστιμιές και σνακ όπως είναι τα «αραντσίνι» (παναρισμένες κροκέτες ρυζιού) και τα «κανόλι» (επιδόρπιο με φύλλα ζύμης, ρικότα και γλυκιά κρέμα).
Στην Ορτυγία δίδαξε ο Πλάτωνας, μεγαλούργησε ο Αισχύλος και έζησαν ο Πίνδαρος και ο Αρχιμήδης. Εδώ αναφώνησε ο Αρχιμήδης το περίφημο «Εύρηκα!» και διατύπωσε το «Μη μου τους κύκλους τάραττε!». Εδώ επίσης ο τελευταίος θανατώθηκε από τους Ρωμαίους…Η Ορτυγία είναι το πρώτο σημείο στο οποίο εγκαταστάθηκαν οι αρχαίοι άποικοι από την Κόρινθο. Όμως μόλις αναπτύχθηκε η πόλη, και έγινε ένα σημαντικό ναυτικό, εμπορικό και καλλιτεχνικό κέντρο, επεκτάθηκε και έτσι δημιουργήθηκε ένα σύμπλεγμα 5 μικρών πόλεων με πρώτη την Ορτυγία και εν συνεχεία με την Αρχαδλίνη, την Τύχη, την Επίπολη και τη Νεάπολη.
Οι αρχαίες Συρακούσες απέκτησαν με τα χρόνια πολύ μεγάλη δύναμη και… μπήκαν στο μάτι των Αθηνών. Έτσι το 415 π.Χ. προκλήθηκε η Σικελική Εκστρατεία με ολέθρια αποτελέσματα για τους Αθηναίους. Περί τους 7.000 αιχμαλώτους φυλακίστηκαν από τους Συρακούσιους στα λατομεία δίπλα στο ελληνιστικό θέατρο και αφέθηκαν να πεθάνουν από ασιτία και κακουχίες. Όσοι γλύτωσαν πωλήθηκαν ως δούλοι. Αυτό το ζοφερό στρατόπεδο συγκέντρωσης διατηρείται ως σήμερα και αποτελεί μέρος του αρχαιολογικού χώρου. Στις δε πινακίδες αναγράφεται ως «Λατομείο εν Παραδείσω»!