Χώρα της Μέσης Ανατολής, με το μεγαλύτερο μέρος της έκτασής της στην Ασία και ένα μικρό της τμήμα στη νοτιοανατολική Ευρώπη, επειδή κατέχει την Aνατολική Θράκη. Η Τουρκία έχει έκταση 779.452 τ. χλμ. με το 97% περίπου του εδάφους της να ανήκει στην Ασία (755.688 τ. χλμ.) και το υπόλοιπο 3% (23.764 τ. χλμ.) που είναι ίσο περίπου με την Εύβοια και τη Στερεά Ελλάδα μαζί, καταλαμβάνει τμήμα της Βαλκανικής χερσονήσου. Η έκτασή της είναι εξαπλάσια της έκτασης της Ελλάδας και το τμήμα της Bαλκανικής που κατέχει αποτελεί το 3% του συνολικού εδάφους της χερσονήσου. Αριθμεί 67.308.928 κατοίκους (2002) και είναι κατά 6,3 φορές μεγαλύτερος ο πληθυσμός της από τον ελληνικό πληθυσμό.
Γεωγραφία
Η Τουρκία από μορφολογικής άποψης είναι μια ορεινή χώρα με πολλές επιμέρους μορφολογικές ιδιαιτερότητες. Λιγότερο ορεινό και περισσότερο πεδινό ή ελαφρά κυματοειδές είναι το έδαφος της ευρωπαϊκής Τουρκίας που κατεβαίνοντας προς τις ακτές διακόπτεται από οροσειρές, που είναι χαμηλές αλλά απότομες. Το ανάγλυφο της χώρας (ευρωπαϊκό και ασιατικό) σχηματίστηκε σε πρόσφατες γεωλογικές περιόδους και με γεωλογικές διεργασίες, που συνεχίζουν να υφίστανται· γεγονός που αποδεικνύεται από τη σεισμικότητα της περιοχής.
Το ευρωπαϊκό τμήμα της χώρας είναι πεδινό, αλλά όχι τελείως επίπεδο, επειδή ο ρους των διερχόμενων ποταμών το διέβρωσε και σχημάτισε βαθιές κοιλάδες. Κατά μήκος των ευρωπαϊκών τουρκικών ακτών συναντώνται όρη που υψώνονται στα νοτιοδυτικά όπως το Στράντζα, που είναι γνωστό και με το όνομα Κιουτσούκ Μπαλκάν (Μικρά Βαλκάνια ή Ιστράντζα Μπαλκάν με υψόμετρο 1035 μέτρα, που συνεχίζεται κατά μήκος των ακτών του Εύξεινου Πόντου και σχηματίζει πεδιάδα πλάτους 3 περίπου χλμ. Στο εσωτερικό του νοτιοδυτικού τμήματος συναντάται το Κουρού Νταγ και το Τεκίρ Νταγ με ύψος 945 μ. υψώνεται προς τις ακτές της Προποντίδας. Ακόμη σχηματίζονται η χερσόνησος της Καλλίπολης και της Κωνσταντινούπολης. Η χερσόνησος της Καλλίπολης που στην αρχαιότητα ήταν γνωστή ως Χερσόνησος παρουσιάζει επίμηκες σχήμα μήκους 75 περίπου χλμ. και πλάτος που κυμαίνεται από τα 4,5 χλμ. (το ελάχιστο) στο "Λαιμό Μπουλαΐρ" μέχρι τα 19,5 χλμ. (το μέγιστο) με υψόμετρο που δεν ξεπερνά τα 1000 μ. Η χερσόνησος στην οποία είναι χτισμένη η Κωνσταντινούπολη, είναι ένα οροπέδιο που αναπτύσσει σταδιακά το ύψος του από τα νοτιοανατολικά προς τα βορειοδυτικά και μέγιστο ύψος 250 περίπου μ. Τα υψώματα της Κωνσταντινούπολης είναι λόφοι 150-160 μ.
Τα στενά του Βοσπόρου και του Ελλησπόντου που χωρίζουν την Ευρώπη από την Ασία και τα αντίστοιχα τουρκικά εδαφικά τμήμα δίνουν περισσότερο την εντύπωση θαλάσσιων ποταμών με ισχυρά ρεύματα παρά πορθμών. Στην είσοδο του Βοσπόρου (Καραντινίζ Μπογκάζ) προς την ευρωπαϊκή ακτή και τον Εύξεινο Πόντο σχηματίζονται μικρές νησίδες και προς τη θάλασσα του Μαρμαρά σχηματίζεται ο Κεράτιος κόλπος, που αποτελεί στόμιο της χερσονήσου της Κωνσταντινούπολης και για το λόγο αυτό έχει πολύ στενή είσοδο. Ο Ελλήσποντος ή Στενά των Δαρδανελίων (Τσανάκαλε) έχει μεγαλύτερες διαστάσεις από το Βόσπορο. Στην Προποντίδα που επίσης χωρίζει την Ανατολική Θράκη από την ασιατική Τουρκία σχηματίζονται ευρωπαϊκές ακτές μήκους 220 χλμ. και ασιατικές μήκους 483 χλμ. Η Προποντίδα περιλαμβάνει τον κόλπο της Σηλυβρίας και τη λιμνοθάλασσα Κιουτσούκ Τσεκμετζέ (αρχαία Βιθυνία) προς την Ευρώπη και τη χερσόνησο της Κυζίκου (Καπού Νταγ ή Αρτακί), που συνδέεται με την Ασία μέσω ενός λεπτού ισθμού ανατολικά και δυτικά του οποίου σχηματίζονται οι κόλποι της Αρτάκης (Ερντέκ) και της Περάμου (Μπαντρμά). Οι κόλποι των Μουδανιών ή της Κίου (Γκεμλίκ) και της Νικομήδειας βρίσκονται στο δυτικό άκρο της Προποντίδας (11 νησάκια) και τα Πριγκηπονήσια (9 νησάκια).
Η Μικρά Ασία είναι το ασιατικό τμήμα της Τουρκίας που έχει πολύμορφο ανάγλυφο και πολύπλοκη ακτογραμμή (προς το Αιγαίο), που αυξάνει το συνολικό μήκος των ακτών σε 5.500 χλμ. Γενικά διακρίνονται πέντε μορφολογικές ζώνες: της βόρειας, της νότιας και δυτικής Τουρκίας, της Ανατολίας και του μεγάλου κεντρικού οροπεδίου.
Στη βόρεια ασιατική Τουρκία δεσπόζουν τα βουνά του Πόντου, που είναι εντυπωσιακά και ασυνεχή και επιτρέπουν τις χαμηλές και πλατιές διαβάσεις, που συνδέουν το εσωτερικό με τα παράλια του Εύξεινου. Η υψηλότερη κορυφή Κατσκάρ με ύψος 3.937 μ. παρουσιάζει παγετώνες και βρίσκεται προς τα σύνορα με τη Γεωργία. Στη νότια ασιατική Τουρκία συναντάται το ορεινό συγκρότημα του Ταύρου, που ξεκινά από τον Ευφράτη και φτάνει ως το Αιγαίο με συνεχείς οροσειρές και ελάχιστες διαβάσεις, που είναι στενές και δύσχρηστες λόγω του μεγάλου ύψους στο οποίο βρίσκονται (οι αρχαίοι Έλληνες για το λόγο αυτό τις ονόμαζαν "Πύλες"). Τα όρη του Ταύρου σχηματίζουν μεγάλα τόξα στα βόρεια των τουρκοσυριακών συνόρων και κατά μήκος των μεσογειακών ακτών. Το υψηλότερο βουνό των ταυρικών ορέων είναι το Τζιλό Νταγ με ύψος 4.168 μ. Σπήλαια, υπόγεια υδάτινα ρεύματα και καταβόθρες χαρακτηρίζουν τα βουνά του Ταύρου, που σχηματίστηκαν από ασβεστολιθικά πετρώματα. Μια άλλη πολύ υψηλή κορυφή βρίσκεται στο Ερτζιγιάς Νταγ (3.916 μ.). Η περιοχή του όρου παρουσιάζει πολλά ηφαιστειακά χαρακτηριστικά και παρατηρούνται πολλοί ηφαιστειακοί κώνοι και πόροι καθώς και λίμνες κρατήρων στην τοποθεσία ανάμεσα στο Κούμκιοι και στο Ικόνιο (Κόνυα).
Στη δυτική ασιατική Τουρκία συναντώνται οι δυτικές προεκτάσεις των οροσειρών του Πόντου και του Ταύρου, που δεν ξεπερνούν το μέτριο ύψος και σχηματίζουν ανάμεσά τους πεδιάδες, που φτάνουν μέχρι το Αιγαίο πέλαγος. Η κατανομή των ορέων στο χώρο επιτρέπει την επικοινωνία με το εσωτερικό της Τουρκίας μέσω δρόμων που στο μεγαλύτερο μήκος τους ακολουθούν τις φυσικές διαβάσεις των βουνών. Οι ακτές καταλήγουν συχνά σε βραχώδη ακρωτήρια και θυμίζουν τον πλούσιο παράλιο διαμελισμό των ελληνικών ακτών του Αιγαίου.
Η μορφολογία της Ανατολίας (Αναντολού) που είναι η ιστορική Αρμενία, έχει ορεινό χαρακτήρα, επειδή εκεί συμπλέκονται οι ανατολικές προεκτάσεις των ορέων του Πόντου και του Ταύρου που προοδευτικά έχουν υποστεί διαμελισμό σε σημαντικό βαθμό. Η Ανατολία φιλοξενεί το ηφαιστειογενές όρος Αραράτ, που αποτελεί μέρος του Μικρού Καυκάσου (σύνολο ορεινών όγκων). Η έκταση που καταλαμβάνει ανέρχεται στα 1.650 τετρ. χλμ. και οι δύο υψηλότερες κορυφές του είναι το Μικρό Αραράτ (Κιουτσούκ Αγρί Νταγ) με υψόμετρο 3.960 μ. και το Μέγα Αραράτ (Μπουγιούκ Αγρί Νταγ) με ύψος 5.165 μέτρων, που είναι το πιο ψηλό της Τουρκίας. Η Καινή Διαθήκη ανέφερε το Αραράτ και κυρίως την κορυφή του στην οποία προσάραξε η Κιβωτός του Νώε. Άλλο βουνό της περιοχής είναι το Συπχάν Νταγ με 4.434 μέτρα ύψος που με το Αραράτ είναι τα δύο όρη, τα οποία υψώνονται επάνω από οροπέδια, που συχνά καλύπτονται από ρεύματα λάβας και διακόπτονται από λεκάνες λιμνών.
Η μορφολογία του μεγάλου κεντρικού οροπεδίου διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τα ορεινά συγκροτήματα του Ταύρου και του Πόντου που προεκτεινόμενα το περικλείουν από νότο και βορρά αντίστοιχα. Το κεντρικό οροπέδιο υψώνεται στα 900-1400 μ. και διακρίνεται στο βόρειο και στο νότιο. Το βόρειο υψίπεδο χωρίζεται από τον ποταμό Σαγγάριο και τους παραποτάμους του που το διαρρέουν και το καθιστούν υγρότερο και ευφορότερο από το νότιο οροπέδιο, στο οποίο οι έρημοι και οι ξηρές στέπες εναλλάσσονται με τις αλμυρές λίμνες. Το οροπέδιο στα ανατολικά του εμφανίζει προεκτάσεις των βουνών της Ανατολίας όπως το ορεινό συγκρότημα του Αντίταυρου.
Υφή του τουρκικού εδάφους
Η Τουρκία εμφανίζει πολύ μεγάλη ποικιλία εδαφών, που οφείλεται στο διαφορετικό ύψος των βροχοπτώσεων, στην κλιματική ποικιλία και στα γεωλογικά φαινόμενα. Στις υγρές εκτάσεις του βορρά και του νότου τα ποντσολικά εδάφη είναι ερυθρά και ερυθροκάστανα. Ερυθρά είναι και τα όξινα εδάφη των ακτών του Εύξεινου Πόντου. Στις ακτές της Μεσογείου εκτός από ποντσολικά ερυθρά εδάφη συναντώνται ζώνες ερυθρού, αργιλώδους εδάφους και χώματα πλούσια σε ασβέστιο. Το εσωτερικό της χώρας παρουσιάζει εδάφη καστανά και ερυθροκάστανα που είναι αλκαλικά. Στην κεντρική Μικρά Ασία τα εδάφη είναι ερημικά ή αλατούχα. Ανάμεσα στις υγρές περιοχές των ακτών και στις ξηρές ζώνες του εσωτερικού εμφανίζονται εδάφη με καστανά χώματα, που ευνοούν την ανάπτυξη των δασών. Επίσης καστανό και κιτρινοκάστανο είναι το χώμα που καλύπτει τις βορειοδυτικές περιοχές.
Το εδαφικό πρόβλημα της Τουρκίας έγκειται στη διάβρωση, που οφείλεται στην ευρεία αποψίλωση, που ξεκίνησε πριν 2000 περίπου χρόνια και εντείνεται από την έλλειψη υπέργειου υδρογραφικού δικτύου. Υπολογίζεται ότι το 1/7 του συνόλου της τουρκικής έκτασης στερείται επιφανειακού υδρογραφικού δικτύου, που θα συγκρατούσε σταθερό το έδαφος.
Θέση - Όρια
Η Τουρκία περιλαμβάνει την Ανατολική Θράκη, που είναι ένα μικρό τμήμα της νοτιοανατολικής Ευρώπης και τη μικρασιατική χερσόνησο, που αποτελεί μέρος της δυτικής Ασίας. Τα δύο τμήματά της χωρίζονται από την Προποντίδα (θάλασσα του Μαρμαρά) και τα Δαρδανέλια (στενά του Ελλησπόντου) που επιτρέπουν τη θαλάσσια επικοινωνία μεταξύ Ευξείνου Πόντου και Μεσογείου. Η χώρα βρέχεται στα δυτικά από το Αιγαίο πέλαγος σε μήκος 2.805 χλμ., νότια από την Ανατολική Μεσόγειο σε μήκος 1.577 χλμ., βόρεια από τον Εύξεινο Πόντο (μήκος ακτών 1.695 χλμ.) και βορειοδυτικά από την Προποντίδα θάλασσα (μήκος ακτών 927 χλμ.). Τα χερσαία σύνορά της ορίζονται βορειοδυτικά από την Ελλάδα σε μήκος 212 χλμ. (ο ποταμός είναι το φυσικό σύνορο μεταξύ των δύο χωρών σε πολύ μεγάλο μέρος του συνόλου των 212 χλμ.) και από τη Βουλγαρία σε μήκος 269 χλμ. Ακόμη συνορεύει με τη Συρία προς νότο και νοτιοανατολικά σε μήκος 877 χλμ. και με το Ιράκ νοτιοανατολικά σε μήκος 331 χλμ. Στα ανατολικά συνορεύει με τρία κράτη: το Ιράν σε μήκος 454 χλμ., την Αρμενία σε μήκος 312 χλμ. και την αζερμπαϊτζανική αυτόνομη περιοχή του Ναχιτσεβάν σε μήκος μόλις 10 χλμ. βορειοανατολικά συνορεύει με τη Γεωργία σε μήκος 288 χλμ.
