Πληροφορίες για: Αζερμπαϊτζάν

Ιστορία

Αρχαιότητα
Τα πρώτα ευρήματα ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή του σημερινού Αζερμπαϊτζάν χρονολογούνται στην ύστερη λίθινη περίοδο και συνδέονται με τον πολιτισμό των Γκουρουτσάι των σπηλαίων Αζίκ. Η άνω παλαιολιθική περίοδος και η ύστερη εποχή του χαλκού παρέχουν μαρτυρίες πολιτισμών σε ορισμένες περιοχές και νεκροπόλεις. Η περιοχή κατακτήθηκε από τους Αχαιμενίδες γύρω στα 550 π.Χ., οι οποίοι διέδωσαν τον Ζωροαστρισμό. Αργότερα, η περιοχή αποτέλεσε τμήμα της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της διάδοχης αυτοκρατορίας των Σελευκιδών. Οι Καυκάσιοι Αλβανοί, πρώιμοι ιθαγενείς πληθυσμοί της περιοχής, ίδρυσαν ανεξάρτητο βασίλειο γύρω στον 4ο αιώνα π.Χ. Επίσης, υπάρχουν μαρτυρίες παρουσίας Σκυθών τον 9ο αιώνα π.Χ., ενώ οι Ιρανοί Μεντές κυριάρχησαν μεταξύ 900 και 700 π.Χ. παραχωρώντας στη συνέχεια τη θέση τους στους Αχαιμενίδες.

Μεσαίωνας
Το 252 μ.Χ., η αυτοκρατορία των Σασσανιδών μετέτρεψε το Αζερμπαϊτζάν σε υποτελή επικράτειά της, ενώ ο βασιλιάς Ουρναίρ υιοθέτησε επίσημα τον χριστιανισμό ως κρατική θρησκεία τον 4ο αιώνα. Παρά τις συνεχείς επιδρομές και κατακτήσεις, τόσο των Βυζαντινών όσο και των Σασσανιδών, η Καυκάσια Αλβανία παρέμεινε ανεξάρτητη οντότητα στην περιοχή μέχρι τον 9ο αιώνα. Το ισλαμικό χαλιφάτο των Ομμεϋαδών απώθησε τόσο τους Σασσανίδες όσο και τους Βυζαντινούς από την περιοχή και τελικά μετέτρεψε την Καυκάσια Αλβανία σε υποτελές του κράτος, μετά την καταστολή της χριστιανικής αντίστασης του πρίγκηπα Τζαβανσίρ το 667. Το κενό εξουσίας που άφησε πίσω της η παρακμή του χαλιφάτου των Αββασιδών έδωσε χώρο σε πλήθος τοπικών δυναστειών όπως οι Σαλαρίδες, οι Σαχίδες, οι Σανταδίδες, οι Ραουαδίδες και οι Μπουίδες. Στις αρχές του 11ου αιώνα, η περιοχή σταδιακά κατακλύστηκε από κύματα τουρκομανικών φυλών από την κεντρική Ασία, οι οποίες καθιέρωσαν με τη σειρά τους δικές τους δυναστείες με πρώτη αυτή των Γαζναβιδών περί το 1030. Οι παλαιοί ιρανόφωνοι πληθυσμοί απομονώθηκαν σε ορισμένες ορεινές περιοχές, ενώ σήμερα το σύνολο σχεδόν του τουρκόφωνου πληθυσμού έχει καθιερωθεί ως Αζέροι. Ο εκτουρκισμός των Αζέρων ολοκληρώθηκε στα τέλη του 17ου αιώνα. Σε τοπικό επίπεδο και με την επακόλουθη εξουσία των Σελτζούκων Τούρκων, η διακυβέρνηση είχε ανατεθεί σε τοπικούς ηγεμόνες, υποτελείς του σουλτάνου. Η επόμενη βραχύβια ηγεμονία στην περιοχή ήταν το κράτος των Τζαλαγιριδών, το οποίο σύντομα κατακτήθηκε από τον Ταμερλάνο. Η τοπική δυναστεία των Σιρβανσάχ αποτέλεσε υποτελές κράτος της αυτοκρατορίας του Ταμερλάνου και τον υποστήριξη στον πόλεμο κατά του ηγεμόνα της Χρυσής Ορδής, Τοκχταμίς. Μετά το θάνατο του Ταμερλάνου, στην ευρύτερη περιοχή αναδύθηκαν δυο ανεξάρτητες και ανταγωνιστικές ομοσπονδίες τουρκομανικών φυλών, οι Μαυροπροβατάδες (Καρά Κογιουνλού) και οι Ασπροπροβατάδες (Ακ Κογιουνλού). Οι Σιρβανσάχ επέστρεψαν διατηρώντας ένα υψηλό βαθμό αυτονομίας ως τοπικοί ηγεμόνες, ενώ καθαιρέθηκαν από τους Σαφαβίδες του Ιράν, την τελευταία δυναστεία Σιιτών μουσουλμάνων που αντιστέκονταν στην σουνιτική Οθωμανική αυτοκρατορία, η οποία και τελικά κυριάρχησε στην περιοχή.

Σύγχρονη ιστορία
Το 1828 το βόρειο τμήμα του παραχωρήθηκε στην Ρωσία και το 1918 ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη δημοκρατία. Το Αζερμπαϊτζάν απέκτησε πολιτική οντότητα το 1920 (28 Απριλίου) ενώ έγινε ομόσπονδη δημοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης το 1936. Ανακηρύχθηκε κράτος κυρίαρχο το 1989 και ανεξάρτητο στις 30 Αυγούστου 1991 Στο Αζερμπαϊτζάν στα τέλη της δεκαετίας του 1980 εξερράγη μία από τις μεγαλύτερες εθνικιστικές αναταραχές που έλαβαν χώρα στην πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. Τον Φεβρουάριο του 1988, η αυτόνομη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ όπου υπήρχε έντονο το αρμενικό στοιχείο, αποφάσισε την προσχώρηση της στην Αρμενία. Ακολούθησε η αντίδραση της Μόσχας που απέρριψε κατηγορηματικά την προοπτική αυτής της ένωσης. Αποτέλεσμα ήταν να εκδηλωθούν αιματηρές διαδηλώσεις στο Σουμκαγίτ του Αζερμπαϊτζάν που στοίχισαν την ζωή σε 32 άτομα.

Στην Αρμενία οργανώθηκαν μεγάλες απεργίες και, παρότι η κυβέρνηση της Ε.Σ.Σ.Δ έκανε κάποιες παραχωρήσεις στους Αρμένιους της περιοχής, αυτές δεν κρίθηκαν ικανοποιητικές. Επίσης δημιουργήθηκε μεγάλη δυσαρέσκεια των Αζέρων όταν η περιοχή περιήλθε στην δικαιοδοσία της κυβέρνησης της Μόσχας σε μια προσπάθεια επίλυσης της κρίσης. Η δυσαρέσκεια αυτή οδήγησε στην διεκδίκηση της ανεξαρτησίας του Αζερμπαϊτζάν και ο Σοβιετικός στρατός επενέβη στο Μπακού, τον Ιανουάριο του 1990. Μετά την διάλυση της Σοβιετικής ένωσης το Αζερμπαϊτζάν έγινε ανεξάρτητη δημοκρατία με πρόεδρο το πρώην ισχυρό ηγετικό στέλεχος του ΚΚ Αγιάζ Μουταλίμποφ και προσχώρησε στην Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών. Ο πόλεμος μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων συνεχίσθηκε στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ με νικητές τους Αρμενίους και ο Μουταλίμποφ κατηγορήθηκε ως υπαίτιος με αποτέλεσμα να τον διαδεχθεί ο Γιαγκούμπ Μαμέντοφ πρώην Κομμουνιστής που διώχθηκε όταν οι Αρμένιοι κατέλαβαν την σημαντική πολιτισμική για το Αζερμπαϊτζάν πόλη Σουσά. Επανήλθε για λίγο ο Μουταλίμποφ αλλά μετά από μεγάλες διαδηλώσεις εκδιώχθηκε. Τον Ιούνιο του 1992 ανέλαβε προσωρινός πρόεδρος ο Ισα Γκαμπάροφ στέλεχος του λαϊκού μετώπου. Στις εκλογές που ακολούθησαν εξελέγη ο ηγέτης του λαϊκού μετώπου Αμπουλφέζ Ελτσιμπέι. Η απειρία των στελεχών του, η διαφθορά ορισμένων από αυτούς, η αποτυχία της αντιμετώπισης των προβλημάτων του λαού και οι στρατιωτικές επιτυχίες των Αρμενίων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ καθώς και η στάση των στρατιωτικών υπό τον στρατηγό Χουσεΐνοφ οδήγησαν τον Ελτσιμπέι σε φυγή. Ο πρόεδρος της βουλής της περιοχής του Ναχιτσεβάν Χεϊντάρ Αλίγιεφ έγινε προσωρινός πρόεδρος της δημοκρατίας και αργότερα με δημοψήφισμα εξελέγη παίρνοντας το 99% των ψήφων ο δε Χουσεΐνοφ χρίστηκε πρωθυπουργός. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέδωσε ψήφισμα καλώντας τους Αρμένιους να αποχωρήσουν από τα εδάφη που είχαν καταλάβει ενώ άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για αποστρατιωτικοποίηση της περιοχής. Ο Αλίγιεφ άρχισε συνομιλίες με τους Αρμένιους του Ναγκόρνο Καραμπάχ και κατέληξε σε συμφωνία για κατάπαυση του πυρός στα τέλη Ιουλίου 1993. Όμως τον Αύγουστο γίνεται νέα επίθεση των Αρμενίων στο νότο και το Ιράν έστειλε στρατό για να παρεμποδίσει την είσοδο των χιλιάδων προσφύγων στα εδάφη του. Ο πρόεδρος της βουλής του Ναγκόρνο Καραμπάχ δέχθηκε την αποχώρηση των στρατευμάτων από τις περιοχές του Αζερμπαϊτζάν με τον όρο την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της περιοχής του.

Η όλη κατάσταση αυτή και η πολιτική αστάθεια έφερε τεράστια οικονομικά προβλήματα στο Αζερμπαϊτζάν και ο Αλίγιεφ προσπάθησε την προσέγγιση της χώρας με την Ρωσία και το Ιράν σε θέματα πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας. Τον Οκτώβριο του 1994 υποστηρικτές του πρωθυπουργού Χουσεΐνοφ προσπάθησαν να καταλάβουν την εξουσία καθώς και το Μάρτιο του 1995 μία ομάδα των δυνάμεων ασφαλείας. Και οι δύο απόπειρες απέτυχαν, ο Χουσεΐνοφ διέφυγε στην Ρωσία ενώ ανώτατοι στρατιωτικοί και μέλη της αντιπολίτευσης καταδικάστηκαν.

Τον Νοέμβριο του 1995 μετά από απαγόρευση καθόδου στις εκλογές των Κομμουνιστών και Ισλαμιστών ο Χεϊντάρ Αλίγιεφ κέρδισε με συντριπτική πλειοψηφία την εξουσία. Η κατάσταση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι ακόμη και σήμερα συγκεχυμένη, η περιοχή είναι αυτόνομη δεν αναγνωρίζεται ως κράτος και έχει δικό της πρόεδρο. Ο Χεϊντάρ Αλίγιεφ κέρδισε και τις εκλογές του 1998 και μετά από προβλήματα υγείας παρέδωσε την εξουσία στον γιο του Ιλχάμ το 2003. Ο Ιλχάμ επανεξελέγη στις εκλογές του 2008 και του 2013.

Η χώρα είναι Προεδρική Δημοκρατία. Το 2009, έπειτα από δημοψήφισμα καταργήθηκε το όριο στις θητείες στο ύπατο αξίωμα της χώρας. Δικαίωμα ψήφου στις εκλογές έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.Το Σύνταγμα υιοθετήθηκε στις 12 Νοεμβρίου του 1995 και τροποποιήθηκε με δημοψήφισμα στις 24 Αυγούστου του 2002

Συνταγματικό δημοψήφισμα 2009
Στις 18 Μαρτίου του 2009 διεξήχθη δημοψήφισμα για αλλαγή του Συντάγματος. Η κυριότερη πρόταση ήταν να καταργηθεί το όριο στη θητεία του προέδρου της χώρας. Το μέτρο εγκρίθηκε από το 92% των Αζέρων που ψήφισαν παρά το κάλεσμα της αντιπολίτευσης να μην προσέλθουν στις κάλπες.

Προεδρικές εκλογές 2013
Οι πιο πρόσφατες προεδρικές εκλογές διεξήχθησαν στις 9 Οκτωβρίου 2013. Ο Ιλχάμ Αλίγιεφ επανεξελέγη για τρίτη συνεχόμενη θητεία και η νίκη του ανακοινώθηκε προτού ανοίξουν οι κάλπες, μέσω εφαρμογής για έξυπνα κινητά τηλέφωνα που λάνσαρε η εκλογική επιτροπή. Η εν λόγω εφαρμογή έδωσε στον Αλίγιεφ ποσοστό 72,6%. Οι παρατηρητές του ΟΑΣΕ ανέφεραν "σημαντικά προβλήματα" κατά την εκλογική διαδικασία.

Βουλευτικές εκλογές 2010
Οι πιο πρόσφατες βουλευτικές εκλογές διεξήχθησαν στις 7 Νοεμβρίου 2010. Η αντιπολίτευση ισχυρίστηκε ότι έγιναν παρατυπίες κατά την διεξαγωγή των εκλογών. Το κυβερνών Νέο Κόμμα του Αζερμπαϊτζάν του προέδρου Ιλχάμ Αλίεφ κέρδισε την πλειοψηφία των εδρών, με 73 έδρες επί συνόλου 125 στο Κοινοβούλιο.

Μορφολογία εδάφους
Μορφολογικά το Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται κατά το ήμισυ πάνω στη γιγάντια οροσειρά του Καυκάσου. Συγκεκριμένα το δυτικό τμήμα της χώρας ξεκινά από τα ανατολικά της οροσειράς, ενώ οι κορυφές της ακολουθούν πορεία που κινείται από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά. Στις περιοχές αυτές είναι πολύ συνηθισμένη η ύπαρξη ανενεργών ηφαιστείων και η κάλυψη πολλών εκτάσεων από στρώματα λάβας. Ταυτόχρονα η έντονη σεισμική δραστηριότητα, τυπικό χαρακτηριστικό της τεκτονικά ιδιόμορφης περιοχής του Καυκάσου στοιχειοθετεί ένα γεωλογικά ευμετάβολο τοπίο, στο οποίο κυριαρχούν ως επί το πλείστον ηφαιστειακά πετρώματα. Στο υπέδαφος της ίδιας περιοχής υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου.
Επιχειρώντας μια μορφολογική διάκριση θα λέγαμε ότι το ανάγλυφο της χώρας διαμορφώνεται από τα όρη του Μεγάλου Καυκάσου στο βορρά και από τα αντίστοιχα του Μικρού Καυκάσου στα νοτιοανατολικά και νότια. Ο Μεγάλος Καύκασος εισέρχεται στη χώρα από τα βόρεια και καταλήγει στις ακτές της Κασπίας θάλασσας. Εκεί βρίσκονται και τα ψηλότερα βουνά της χώρας, τα όρη Μπαζαρντιουζιού με υψόμετρο 4.480 μ. και Σαχντάγκ με υψόμετρο 4.243 μ. Ο Μικρός Καύκασος εισέρχεται στο Αζερμπαϊτζάν στα δυτικά και κινείται πάντα προς τα νοτιοανατολικά της χώρας καταλήγοντας στην οροσειρά Καραμπάχ. Εδώ η ψηλότερη κορυφή είναι η Μουραβντάγ με υψόμετρο 3.724 μ. Στην περιοχή αυτή σχηματίζεται και το οροπέδιο του Ναγκόρνο Καραμπάχ, το οποίο αρχίζει και χαμηλώνει προς τα νοτιοανατολικά καταλήγοντας σταδιακά στις κοιλάδες του νότου. Οι δύο οροσειρές του Μεγάλου και Μικρού Καυκάσου τέμνουν κατά τέτοιο τρόπο τη χώρα ώστε στο κέντρο της δημιουργούν μία μακρόστενη πεδινή έκταση (πεδιάδα Μουγκντάνσκ), η οποία αναπτύσσεται από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά και καταλήγει στις ακτές της Κασπίας. Γενικά όσο προχωρούμε από τα δυτικά υψίπεδα προς την Κασπία το υψόμετρο των ορών υποχωρεί και το ανάγλυφο εξομαλύνεται, ενώ οι οροσειρές και τα οροπέδια δίνουν τη θέση τους σε επίπεδες πεδινές εκτάσεις. Στα ανατολικά της χώρας το έδαφος εισέρχεται μέσα στην Κασπία θάλασσα σχηματίζοντας τη Χερσόνησο Αμπσερόν, πάνω στην οποία είναι χτισμένο το Μπακού.
Υδρογραφία
Μπορεί τα νερά της βροχής που κατεβαίνουν από τον Καύκασο να σχηματίζουν πολυάριθμα υδάτινα ρεύματα, παρ` όλα αυτά οι δύο σημαντικότεροι ποταμοί του Αζερμπαϊτζάν, που συγκεντρώνουν και το σύνολο των ρευμάτων, είναι ο Κουρά και ο Αράξης. Ο Κουρά είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της χώρας, προέρχεται από την Τουρκία, διασχίζει τη νότια Γεωργία και εισέρχεται στο Αζερμπαϊτζάν από τα βορειοδυτικά της χώρας. Εκεί σχηματίζει αρχικά τη δική του κοιλάδα και κινούμενος σταθερά προς τα νοτιοανατολικά διαρρέει την πεδιάδα Μουγκντάνσκ, εκβάλλοντας στις νοτιοανατολικές ακτές της Κασπίας θάλασσας αφού πρώτα ενωθεί με τον Αράξη. Έχει μήκος 1.515 χλμ. και η λεκάνη απορροής του καλύπτει 188.000 τετρ. χλμ. Η μέση ετήσια παροχή ύδατος του Κουρά είναι 580 κυβ. μ./ δευτ.
Ο Αράξης πηγάζει από την Τουρκία, νότια του Ερζερούμ, στη συνέχεια ευθυγραμμίζεται με τα σύνορα Αρμενίας - Τουρκίας και Αρμενίας - Ιράν, εισέρχεται στο Αζερμπαϊτζάν και ακολουθώντας πορεία προς τα βορειοανατολικά ενώνεται με τον Κουρά στην πεδιάδα Μουγκντάνσκ. Μετά από 915 χλμ. αυτόνομης πορείας του Αράξη, οι δύο ποταμοί ενωμένοι χύνονται στην Κασπία θάλασσα.
Η μεγαλύτερη λίμνη του Αζερμπαϊτζάν είναι η τεχνητή λίμνη Μινγκετσεβίρ, η οποία σχηματίζεται από τα νερά του Κουρά στα βορειοδυτικά, κοντά στα σύνορα της χώρας με τη Γεωργία. Η λίμνη αυτή έχει έκταση 605 τετρ. χλμ. και είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλη φυσική λίμνη της χώρας.

Το κλίμα του Αζερμπαϊτζάν με κάποιες εξαιρέσεις είναι ξερό ηπειρωτικό. Μόνο στα παράλια της Κασπίας γίνεται εύκρατο ενώ στα υψίπεδα του Καυκάσου είναι κάπως πιο ψυχρό. Η μέση καλοκαιρινή θερμοκρασία στα παράλια κυμαίνεται στους 26° C περίπου, ενώ στην ίδια περιοχή η αντίστοιχη χειμερινή πέφτει στους 4° C. Στα ορεινά η μέση καλοκαιρινή θερμοκρασία είναι 13° C το καλοκαίρι και 6° C το χειμώνα. Η ετήσια βροχόπτωση στα παράλια διαμορφώνεται ανάμεσα στα 130 mm και 380 mm, ενώ στα ορεινά κυμαίνεται μεταξύ 1.000 mm και 1.400 mm. Γενικά, όπως είναι φυσικό, στα βουνά βρέχει περισσότερο καθ` όλο το έτος, ενώ στα πεδινά οι βροχές είναι λιγότερες.

Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού ήταν σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2015 τα 72,2 χρόνια (69,19 χρόνια οι άνδρες και 75,54 οι γυναίκες).

Κύριο λιμάνι είναι η πρωτεύουσα Μπακού. Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά. Η χώρα διαθέτει αεροδρόμια με κυριότερο αυτό του Μπακού.