Πλήρες Ουζμπεκιστάν & Τατζικιστάν - Τασκένδη, Νουκούς, Χίβα, Μπουχάρα, Σαχριζάμπς Σαμαρκάνδη, Επτά Λίμνες, Πεντζικέντ, Ντουσάμπε | 10.04.2024 & 19.06.2024

Η Τασκένδη είναι μια πόλη με διπλό πρόσωπο. Το μουσουλμανικό, με τις λίγες παλιές συνοικίες και  το ρωσικό, με λειτουργική ρυμοτομία, μοντέρνα κτίρια, χαρακτηριστική άνεση χώρων και αρκετό πράσινο που αποτελεί σήμερα το μητροπολιτικό κέντρο της Κεντρικής Ασίας. Η ψυχή της πόλης χτυπά σε ήρεμους ρυθμούς στα περιποιημένα πάρκα και στις πλατείες με τα εντυπωσιακά σιντριβάνια και αγάλματα, ενώ οι πυκνές δεντροστοιχίες στολίζουν τις κεντρικότερες λεωφόρους της πόλης και χαρίζουν αφειδώς μια πράσινη υπερχειλίζουσα ομορφιά.

Ξεκινώντας λοιπόν τη γνωριμία μας με την Τασκένδη θα επισκεφτούμε το λαογραφικό μουσείο εφαρμοσμένων τεχνών για να γνωρίσουμε τις διάφορες πλευρές της παράδοσης αυτής της χώρας. Θα συνεχίσουμε με το νέο κομμάτι της πόλης και την πλατεία ανεξαρτησίας, το υπέροχα διακοσμημένο μετρό της πόλης, λαμπρό κληροδότημα της σοβιετικής εποχής, τη βουλή και τη γενέθλια αψίδα του νέου έθνους.

Στην παλιά πόλη θα θαυμάσουμε μεταξύ άλλων τις μεσαιωνικές μεντρέσες, το μαυσωλείο Καφάλ Σασί (Kaffal Shashi) καθώς και το μικρό μουσείο που στεγάζει έναν ανεκτίμητο θησαυρό για τον μουσουλμανικό κόσμο: Το πρώτο κοράνι που γράφτηκε ποτέ ποτισμένο με το αίμα του χαλίφη Οσμάν. Θα συνεχίσουμε για το παζάρι Χορσού (Chorsu), την κεντρική αγορά της πόλης όπου θα έχουμε την ευκαιρία να γευτούμε ζεστά από τον φούρνο ταντούρ, ψωμιά και «σόμσες».

Στη συνέχεια θα έρθουμε σε επαφή με την καθημερινή ζωή και τις συνήθειες των ανθρώπων της πόλης, καθώς θα επισκεφτούμε μια οικογένεια διάσημων κεραμοποιών, με κέρασμα τσαγιού και γλυκών.

Το βράδυ θα απολαύσουμε το δείπνο μας σε τοπικό εστιατόριο. Διανυκτέρευση.

Νωρίς το πρωί αναχωρούμε για το αεροδρόμιο της Τασκένδης, όπου θα επιβιβαστούμε στην πτήση με προορισμό τη Νουκούς, 6^η μεγαλύτερη πόλη του Ουζμπεκιστάν και πρωτεύουσα της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Καρακαλπακτσάν. Με την άφιξή μας στην πόλη θα επισκεφτούμε το περίφημο Μουσείο Καλών Τεχνών Σαβίτσκι, που φιλοξενεί πολύ σημαντικά έργα ζωγραφικής Ρώσων καλλιτεχνών, καθώς και μια εξαίσια λαογραφική συλλογή. Το μουσείο αυτό αποτέλεσε το όνειρο του Ίγκορ Σαβίτσκι, αρχαιολόγου ζωγράφου και λάτρη της τέχνης, ο οποίος με κίνδυνο της ζωής του διέσωσε την εποχή του Στάλιν πίνακες όλων των απαγορευμένων avant-garde Ρώσων ζωγράφων. Η συλλογή είναι η δεύτερη μεγαλύτερη μετά την Πινακοθήκη Τρετιακόφ στη Μόσχα.

Συνεχίζουμε οδικώς με προορισμό την πιο καλοδιατηρημένη μεσαιωνική πόλη της Κεντρικής Ασίας, τη Χίβα, με τα πανέμορφα σοκάκια της περιτειχισμένης πόλης να συνθέτουν έναν ζωντανό πίνακα του οριενταλισμού. Άφιξη και τακτοποίηση στο ξενοδοχείο. Δείπνο και διανυκτέρευση.

Η Χίβα κατέχει ξεχωριστή θέση στην ιστορία της Κεντρικής Ασίας, μιας και είναι η τελευταία πολιτεία που έπεσε κατά την επέλαση του τσαρικού στρατού. Η πόλη, που υπήρξε επί αιώνες πρωτεύουσα του Εμιράτου της Χορεσμίας αποτελεί ένα πολύτιμο πετράδι της χώρας. Όμορφα αποκαταστημένη, αφού βρίσκεται υπό την προστασία της ΟΥΝΕΣΚΟ, είναι σήμερα ένα ζωντανό παράδειγμα της ζωής στη μεσαιωνική  Κεντρική Ασία.

Η σημερινή μας περιήγηση στα πλακόστρωτα δρομάκια της Χίβα θα μας αποκαλύψει τεμένη, μιναρέδες, χάνια, μεντρέσες, χαμάμ, παλάτια και αρχοντικά, καθώς και το τελευταίο σκλαβοπάζαρο σε όλη την Ασία. Ο ημιτελής μιναρές, το μαυσωλείο του Μαχμούτ Παχλαβί, το σχολείο του Ισλάμ Χότζα, το τζαμί με τα χίλια χρόνια και  τις χίλιες κολώνες, το παλάτι Τος και το χαρέμι του,  είναι μερικά μόνο από τα αριστουργήματα της ισλαμικής αρχιτεκτονικής με τα σμαραγδί και τιρκουάζ κεραμικά πλακίδια και τις κορανικές επιγραφές να διακόπτουν το μπεζ της ερήμου.

Κατά τη διάρκεια της περιπατητικής μας ξενάγησης, θα κάνουμε ένα μικρό διάλειμμα, για να παρακολουθήσουμε μία παράσταση ακροβατικών από έναν οικογενειακό θίασο. Δείπνο με φολκλορική παράσταση μέσα στην παλιά πόλη. Διανυκτέρευση.

Αναχωρούμε από τη Χίβα για μία οδική διαδρομή με προορισμό τη θρησκευτική και πολιτιστική καρδιά της Κεντρικής Ασίας, τη γοητευτική Μπουχάρα. Μια διαδρομή που παλιότερα διαρκούσε περισσότερο κι από ένα μήνα, σήμερα διαρκεί 7-8 ώρες, διασχίζοντας την αχανή κόκκινη έρημο (Κίζιλ Κουμ). Καθώς το βλέμμα μας περνάει από τα εξωτικά τοπία της ερήμου με τις καμήλες, τις γιούρτες - τις παραδοσιακές σκηνές των νομάδων – και τον αρχαίο ποταμό Ώξο, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε ποια κρυμμένα μυστικά μάς επιφυλάσσει αυτή η περιοχή του πλανήτη. 

Η Μπουχάρα ήταν παλιότερα μια πόλη με πολυτάραχη ιστορία και σταθμός στον Δρόμο του Μεταξιού μέχρι τον 16ο αιώνα, όταν οι ναυτικές οδοί αντικατέστησαν τους δρόμους των καραβανιών. Άφιξη, μεταφορά και τακτοποίηση στο ξενοδοχείο μας. Δείπνο και διανυκτέρευση.

«Μπουχάρα η Ιερή», «Στυλοβάτης της Πίστης», «Μπουχάρα η Ευγενής» είναι μερικά από τα προσωνύμια που δόθηκαν κατά  καιρούς στην πόλη, που χτίστηκε στο Δέλτα του ποταμού Ζαραφσάν (Zaravsan), παραποτάμου του Ώξου.

Οι απαρχές της πόλης ανάγονται στον 1ο αι. μ.Χ., αλλά η άνοδός της ήλθε μετά την Αραβική κατάκτηση το 709, οπότε κατέστη θρησκευτικό, πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο. Υπήρξε έδρα δυναστειών από τον 9ο αι. (Σαμανίδες) μέχρι την κατάκτησή της από τους Μπολσεβίκους το 1917. Υπέφερε πολύ από τις μογγολικές επιδρομές - ο Τζένκινς Χαν έσφαξε όλο τον ανδρικό πληθυσμό στην κεντρική πλατεία - αλλά ανέκαμψε πλήρως τον 16ο αι. Μαυσωλεία, τεμένη και μεντρέσες, παλάτια, σκεπαστές αγορές, μιναρέδες κ.λπ., που χρονολογούνται από τον 9ο έως τον 19ο αι., συνθέτουν έναν καθαρά κεντροασιατικό χώρο, που παρά τις επανειλημμένες καταστροφές, διατηρήθηκε σε αξιοθαύμαστο βαθμό.

Το πρωί λοιπόν θα ξεκινήσουμε την εξερεύνηση αυτής της πόλης που γοήτευσε διανοούμενους και καλλιτέχνες. Θα επισκεφθούμε αρχικά το καλοκαιρινό παλάτι του τελευταίου Εμίρη της Μπουχάρα και στη συνέχεια θα επικεντρωθούμε στα μνημεία του κέντρου: θα δούμε δημόσια κτίρια που χτίστηκαν όταν η πόλη άκμαζε, δηλαδή μεταξύ 9ου και 19ου αι. Η κεντρική της πλατεία είναι χτισμένη γύρω από μια δεξαμενή του 1620 με το άγαλμα του Νασρεντίν Χότζα σε μια πλευρά της. Το τζαμί Μπολό Χαούζ με τις δαντελωτές διακοσμήσεις του, ο μεντρεσές Τσορ Μινάρ με τους 4 μιναρέδες, το μαυσωλείο των Σαμανιδών, το πρώτο μουσουλμανικό μαυσωλείο που κατασκευάστηκε στην Κεντρική Ασία, απλοϊκό στη χρήση των υλικών του αλλά ένα αριστούργημα διακοσμητικής τέχνης,  το φρούριο Αρκ, όπου ζούσαν προφυλαγμένοι οι Εμίρηδες της Μπουχάρας, το συγκρότημα Πόι Καλόν τόσο εντυπωσιακό στο μέγεθός του που ακόμα και ο Τζένγκις Χαν μες στην καταστροφική του μανία δεν άντεξε να το καταστρέψει, τα τεμένη Μαγκόκι Αταρί και Τζουμά, οι μεντρέσες Ουλουγκμπέκ και Μιρ-ι-Αραμπ, καθώς και τα παζάρια με όλα τα χρώματα, τα αρώματα και τα προϊόντα της Ανατολής που θα επισκεφθούμε, είναι κάποιοι από τους  θησαυρούς της πόλης που θα μείνουν για πάντα χαραγμένοι στη μνήμη μας.

Η ημέρα μας, πριν το δείπνο, θα κλείσει με μια εντυπωσιακή φολκλορική παράσταση στον αρχαίο μεντρεσέ. Δείπνο και διανυκτέρευση.

Το πρωί θα αναχωρήσουμε οδικώς για τη Σαχριζάμπς (Shakhrisabz), την «πράσινη πόλη». Η πόλη αυτή βρίσκεται στην κοιλάδα του ποταμού Karadayara και είναι η γενέτειρα του Ταμερλάνου. Ο «Τιμούρ ο κουτσός» (Timur-i-lenk) γεννήθηκε εδώ το 1336 και μέχρι τον θάνατό του το 1405 πέρασε από μαχαίρι τεράστιο μέρος της Ασίας. Τη γενέτειρά του, πάντως, ο Ταμερλάνος την κόσμησε γενναιόδωρα, κάτι που συνέχισαν αργότερα και οι διάδοχοί του. Αδιάψευστοι μάρτυρες το Ak Saray (Λευκό Παλάτι), η υπόνοια του μεγέθους του οποίου γεμίζει με δέος τον επισκέπτη, τα  τεμένη Kok Gumbaz και Doru Tilovat αλλά κυρίως ο ταπεινός τάφος που είχε προνοήσει για τον εαυτό του ο μεγάλος αυτοκράτορας.

Συνεχίζουμε για την ιστορική πρωτεύουσα του Ταμερλάνου, τη θρυλική Σαμαρκάνδη, που δικαιολογημένα αποκαλείται η «Ρώμη της Ανατολής» και το «μαργαριτάρι του μουσουλμανικού κόσμου».

Άφιξη στη Σαμαρκάνδη, μεταφορά και εγκατάσταση στο ξενοδοχείο μας. Δείπνο και διανυκτέρευση.

Πρωινό και ξεκινάμε τη γνωριμία μας με τη Σαμαρκάνδη. Μία ιδέα της μακρόχρονης ιστορίας της Σαμαρκάνδης είναι το γεγονός ότι η πόλη γιόρτασε το 1970 τα 2.500 χρόνια από την ίδρυσή της. Ούσα η μεγαλύτερη πόλη της εποχής και πρωτεύουσα της περσικής σατραπίας της Σογδιανής (και γνωστή ως Μαρακάνδα), κατελήφθη από τον  Μέγα Αλέξανδρο το 328 π.Χ. Η Σαμαρκάνδη ακολουθεί την ιστορία των πόλεων της περιοχής, με τη διαφορά ότι υπήρξε ο κυριότερος εμπορικός κόμβος στην Κεντρική Ασία. Ο πλούτος της την έκανε έδρα δυναστειών (Samanids {875}, Quarakhanids {999}, Seljuks {1073}, Qarakhitai {1411}, Χοράσμιοι {1210}) αλλά και μήλον της έριδος, γεγονός που οδήγησε στη χειρότερη καταστροφή της πόλης το 1221. Η χρυσή εποχή της ήταν κατά την κυριαρχία του Ταμερλάνου και των διαδόχων του, των Τιμουριδών, τον 14ο-15ο αι., εποχή στην οποία ανάγονται τα περισσότερα μνημεία της πόλης.

Κατά τη σημερινή ξενάγηση θα επισκεφτούμε και θα θαυμάσουμε το εξαιρετικής ομορφιάς και μεγαλοπρέπειας μαυσωλείο του Ταμερλάνου και θα γνωρίσουμε την πλατεία Pεγκιστάν (το όνομά της σημαίνει «αμμώδες μέρος»), το εμπορικό κέντρο της Μεσαιωνικής Σαμαρκάνδης. Εντυπωσιασμένοι θα θαυμάσουμε τα τρία μεγαλεπήβολα οικοδομήματα που την κοσμούν: τις μεντρέσες Ουλουγκμπέκ, Σερ Ντορ και Τίλα Κόρι. Από εκεί θα κάνουμε μία ευχάριστη βόλτα στον πεζόδρομο που συνδέει την πλατεία με το Tέμενος της Mπιμπί Xανούμ, της ευνοούμενης πανέμορφης Κινέζας συζύγου του Ταμερλάνου. Δίπλα βρίσκεται το παζάρι Σιάμπ όπου εκτός από σουβενίρ μπορούμε να αγοράσουμε τα περίφημα ξερά βερίκοκα και άλλες τοπικές λιχουδιές.

Η ημέρα μας, πριν το δείπνο, θα κλείσει με μια φαντασμαγορική παράσταση, εμπνευσμένη από τις τοπικές ενδυμασίες στην Κεντρική Ασία, και την εξέλιξή τους ανά τους αιώνες. Δείπνο σε τοπικό εστιατόριο. Διανυκτέρευση.

Πρωινό και ξεκινάμε τη δεύτερη ξενάγησή μας στη Σαμαρκάνδη, με αφετηρία το μαυσωλείο του Ταμερλάνου στο Γκουρ Εμίρ: «ο τάφος του Βασιλέα» θα πει το όνομά του, και πράγματι εδώ βρίσκεται όχι μόνο ο Ταμερλάνος αλλά και πολλοί απόγονοί του. Οι πανέμορφα διακοσμημένες προσόψεις με την απίστευτη λεπτομέρεια που αστράφτουν κάτω από τον ήλιο είναι ένα υπερθέαμα τέχνης και χρωμάτων! Συνεχίζουμε την επίσκεψή μας στον αρχαιολογικό χώρο της Αφροσιάμπ, της πόλης που κατέστρεψε ο Τζεγκίς Χαν, στο παλάτι της οποίας θα θαυμάσουμε τις ολοζώντανες νωπογραφίες που περιγράφουν τη ζωή της αυλής, τις διπλωματικές σχέσεις με τις μεγάλες γείτονες αυτοκρατορίες αλλά και τις απολαύσεις της καθημερινής ζωής.

Συνεχίζουμε με το εξαιρετικής ακρίβειας αστεροσκοπείο του 15ου αιώνα, που είχε κατασκευάσει ο εγγονός του Ταμερλάνου, Ούλουγκ Μπεκ, ο οποίος ήταν πεφωτισμένος κυβερνήτης αλλά και διακεκριμένος μαθηματικός και αστρονόμος, διδάκτωρ ο ίδιος στις μεντρέσες (πανεπιστήμια) που χορήγησε στην πόλη. Δεν θα παραλείψουμε επίσκεψη σε εργαστήριο χειροποίητων μεταξωτών χαλιών για να δούμε από πρώτο χέρι πώς φτιάχνονται αυτά τα αριστουργήματα τέχνης και τοπικής παράδοσης.

Το βράδυ θα απολαύσουμε το δείπνο μας σε τοπικό εστιατόριο. Επιστροφή στο ξενοδοχείο και διανυκτέρευση.

Μια διαφορετική εμπειρία μάς περιμένει σήμερα! Από τη Σαμαρκάνδη μεταφερόμαστε οδικώς στα σύνορα του Ουζμπεκιστάν με το Τατζικιστάν, και αφού… αλλάξουμε χώρα μεταβαίνουμε στις απίθανες Επτά Λίμνες (ή Λίμνες Μαργκουζόρ). Οι λίμνες αυτές βρίσκονται στο βόρειο Τατζικιστάν, κοντά στην πόλη Πεντζικέντ στους πρόποδες της οροσειράς Φαν. Σχηματίζονται κατά μήκος του ποταμού Σινγκ, στην ομώνυμη κοιλάδα και έχουν όλες διαφορετικό υψόμετρο. Η χαμηλότερη βρίσκεται στα 1.640 μέτρα και η ψηλότερη στα 2.400 μέτρα. Είναι παγετωνικές λίμνες, γεγονός που σημαίνει ότι είναι κρυστάλλινα καθαρές και πάρα πολύ εντυπωσιακές.

Κάθε μία περιβάλλεται από απόκρημνα βουνά και έχει τη δική της ονομασία: Μιζγκόν (1640 μ.), Σογιά (1740 μ.) Γκουσόρ (1771 μ.), Νοφίν (1820 μ.), Χουρντάκ (1870 μ.) Μαργκουζόρ (2140 μ.) Χαζορχασμά (2400 μ.).

H μεγαλύτερη είναι η Μαργκουζόρ, εξού και συχνά όλο το σύμπλεγμα αποκαλείται Λίμνες Μαργκουζόρ. Στις όχθες της έχουν ανακαλυφθεί προϊστορικά πετρογλυφικά που μαρτυρούν πως η περιοχή κατοικούνταν μάλλον από την Παλαιολιθική Εποχή, ενώ τον Μεσαίωνα, από τα βουνά που την περιβάλλουν εξορύσσονταν ημιπολύτιμοι λίθοι.

Ένα ειδικό χαρακτηριστικό των λιμνών, πέρα από την κρυστάλλινη παγετωνική καθαρότητα, είναι ότι αλλάζουν διαρκώς χρώματα. Άλλοτε είναι μπλε, άλλοτε εκτυφλωτικό τιρκουάζ κι άλλοτε μοβ – αναλόγως με τον καιρό, τη θερμοκρασία και την ώρα. Η χρωματική αλλαγή οφείλεται στη μεγάλη περιεκτικότητα του νερού σε μέταλλα, νάτριο και κάλιο.

Στην ξενάγησή μας θα δούμε αυτή την αλλαγή – καθεμία από τις λίμνες καθώς θα ανεβαίνουμε στην οροσειρά θα έχει διαφορετικό χρώμα. Πέριξ των λιμνών υπάρχουν και μικροί οικισμοί, οι οποίοι σκαρφαλώνουν στις απότομες πλαγιές που περιβάλλουν το νερό.

Από την πρώτη λίμνη μέχρι και την έκτη, δηλαδή από την Μιτζγκόν μέχρι και την Μαργκουζόρ θα κινηθούμε με το πούλμαν, και θα περπατήσουμε από την Μαργκουζόρ μέχρι την έβδομη, τη λίμνη Χαζορχασμά (περίπου 2 χλμ), την ψηλότερη δηλαδή λίμνη, όπου ο δρόμος τελειώνει και αρχίζει η άγρια φύση της οροσειράς Φαν.

Στη συνέχεια μεταφερόμαστε οδικώς στο Πεντζικέντ. Τακτοποίηση στο ξενοδοχείο, δείπνο και διανυκτέρευση.

Πρωινή ξενάγηση στο Πεντζικέντ, κατά τη διάρκεια της οποίας θα δούμε τα ερείπια της αρχαίας Σογδιανής και το μνημείο του ποιητή Ρουντακί, πατέρα της περσικής ποίησης. Στις διαδρομές μας έχουμε συνοδό το πανέμορφο ορεινό τοπίο και το φιλόξενο χαμόγελο των ντόπιων χωρικών.

Από το σημαντικό γεωγραφικό πέρασμα του Πεντζικέντ που οδηγεί και προς τη Σαμαρκάνδη στα δυτικά, φεύγουμε και πάμε ανατολικά για να θαυμάσουμε μια ακόμα ορεινή διαδρομή του Τατζικιστάν. Περνάμε το μεγάλο τούνελ Ιστικλάλ που παρακάμπτει ένα μέρος του ορεινού δρόμου και φτάνουμε στην πρωτεύουσα των Τατζίκων, Ντουσάμπε.

Στις χώρες της Κεντρικής Ασίας, ο προσδιορισμός "τατζίκ" σημαίνει "πέρσης". Η πρωτεύουσα της μικρής αυτής και πιο πρωτόγονης χώρας είναι και το σημείο που αναδεικνύει την ιδιότυπη αυτή περσική κουλτούρα. Κοντά στις οροσειρές του Παμίρ και στα σύνορα με την Κίνα, η Ντουσάμπε, ένα απομακρυσμένο διοικητικό κέντρο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, κρατά ζωντανή την περσόφωνη πολιτιστική κληρονομιά αυτής της "γωνιάς" της αρχαίας αυτοκρατορίας του Δαρείου. Άφιξη και τακτοποίηση στο ξενοδοχείο μας. Δείπνο σε τοπικό εστιατόριο και διανυκτέρευση.

Η σημερινή ημέρα είναι αφιερωμένη στην Ντουσάμπε και στη γνωριμία μας με την πόλη. Θα επισκεφθούμε το Μουσείο Εθνικών Αρχαιοτήτων, που από το 2001 παρουσιάζει εκθέματα από την ισλαμική και προ-ισλαμική ιστορία του Τατζικιστάν, ταξιδεύοντάς μας έτσι σε περιόδους Ελληνικής, Βακτριανής, Ζωροαστρικής, Βουδιστικής και Ινδουιστικής επίδρασης. Η περιοχή άλλωστε που σήμερα αποκαλούμε Τατζικιστάν υπήρξε ένα διαχρονικό σταυροδρόμι στην καρδιά της Κεντρικής Ασίας. Από τα εκθέματα του μουσείου ξεχωρίζει ο μήκους 14 μέτρων ξαπλωμένος Βούδας, ένα άγαλμα ηλικίας 1.400 ετών!
Θα επισκεφτούμε, επίσης, το τοπικό παζάρι της Ντουσάμπε και το τεϊοποτείο Ναβρούζ, το μεγαλύτερο στην Κεντρική Ασία που διαθέτει αίθουσες με πανέμορφο διάκοσμο. Στη συνέχεια της ημέρας θα περάσουμε από την πλατεία Ismoili Somoni και το πάρκο Rudaki, στο κέντρο της Ντουσάμπε, ενώ δεν θα παραλείψουμε, επίσης, εκδρομή στο Κάστρο Χισάρ, 30 χλμ. δυτικά της πόλης.
Επιστροφή στο ξενοδοχείο μας. Δείπνο και διανυκτέρευση.

Μετάβαση στο αεροδρόμιο τις πρώτες πρωινές ώρες και επιβίβαση στην πτήση επιστροφής μας. Άφιξη αυθημερόν.

Το παραπάνω πρόγραμμα είναι ενδεικτικό. 
Το τελικό ενημερωτικό αποστέλλεται
περίπου 3-5 ημέρες
πριν από την εκάστοτε αναχώρηση.